Denok dakigun gauza da pala ez dela pilotako jokorik zaharrenetarikoa. Aitzitik, berrienetakoa dela esan genezake, nahiz eta hasiera oso nahasia izan. Egia da, ordea, pala ez dela eskua babesteko sortua, berezko izaera duen jokoaren nahitaezko elementu gisa baizik.
XVII. eta XVIII. mendeetara jotzen badugu, ikusiko dugu Murillo eta Goya artista bikainek palarekin lotutako bi koadro margoztu dituztela. Lehenengoan, “pala-jokorako gonbidapena” izenekoan, haur batek beste bat pala-jokora animatzen du. Eta bigarrenean, «Pilota Jokoa» izenekoan, bi palista ageri dira, bata bestearen aurrean, eskuineko eskuetan pala bana daramatela, partida bat jokatzen duten bitartean.
Kronikariek eta garaiko zale zaharrek, Pala Jokoaren aro modernoaren abiapuntu gisa, Francisco eta Eugenio Eraso anaia nafarrek Gregorio Goikoetxea eta Angel Bilbao (Txikito de Abando) bilbotarren aurka jokatutako erronka ospetsu eta mitikoak aipatzen dituzte. Lehenik, bi bikoteen arteko partida bat jokatu zen Bergarako (Gipuzkoa) udal pilotalekuan 1904ko apirilaren 3an. Bigarrena, Bilboko Euskalduna zaharrean, urte bereko apirilaren 24an. Benetan esanguratsua da, historialari ospetsuenen arabera, partida horien programaziotik aurrera hasten dela Pala Modernoaren Historia.
1895eko apirilaren 14an Bilboko Euskalduna inauguratu zen. Egia da frontoia inauguratzean Eibarko Txikitoren agindupean zesta-punta modalitatean jokatzen hasi zela, baina urte gutxi batzuetan palak ordezkatu zion. Bilboko zaleak argi daukate, pala ikusi nahi dute, besterik ez. Izan ere, joko hau historikoki bilbotarra ez bada ere, «Botxo» publikoak modalitate hau berehala eta erabat onartu zuten.
Bestalde, 1905eko abuztuaren 15ean, Juan Gisasolak (Begoñes I), Pala Modernoaren aitzindaritzat hartzen denak, debuta egin zuen palista profesional gisa Euskalduna pilotalekuan.
Kantxa honetara pala zale ugari joaten ziren. Eta horiek guztiek, Julián Fernández Unibaso jaunaren zuzendaritzapean, palista profesionalen lehen koadroa osatu zuten eta historiako lehen Pala Enpresa Profesionala eratu zen.
Erdi Aroko estiloko frontoi hau (1. argazkia) Madrilgo Beti-Jai frontoiaren kopia da, eta Alfredo Acebal izan zen bere arkitektoa. Oso ibilbide distiratsuaren ondoren, non historiako palista onenek zaletuei beren errepertoriorik onena eskaintzen zieten, 1937ko maiatzean gerra zibilean suntsitua izan zen.
1939ko abenduaren 8an, bigarren Euskalduna frontoia inauguratu zen, zaharraren leku berean kokatua zegoena (2. argazkia) eta bere eraikuntza eta estiloa guztiz modernoak izan ziren. Antonio Azurmendi jauna, palista ohia, izendatu zuten intendente, ondoren, historiara igaro zen, inoiz izan den Palako Intendente onenetako bat bezala. Hasieran, frontoiak ikaragarrizko betegarriak erregistratu zituen; 1946tik aurrera, palista onenak Madrilgo Recoletosera joan ziren; eta, espezialitateko bi palista handi agertu arren (Amorebieta IV eta Begoñes VII), enpresak frontoia ixtea erabaki zuen, eta frontoi gisa ez erabiltzeko baldintzarekin saldu zuten eraikina. Azken jaialdia 1957ko abuztuaren 29an, osteguna, ospatu zen. Egun hartan, pilota eta pala bereziki doluan zeuden. Pala modalitateko frontoirik enblematikoena itxi egin zelako.
Bilbon 10 urte pala jaialdirik gabe egon ondoren, 1967ko urriaren 11n Club Deportivo frontoia inauguratu zen (3. Argazkia). Eta egun horretatik aurrera, garai loriatsuak eta ez hain zoriontsuak diren beste garai batzuk tartekatuz, gaur egunera iritsi gara.
Hau garrantzitsua da: Pilotaren modalitate nagusiaren historian lehen aldiz, instituzioak jabetu eta espezialitateaz arduratu dira.